Ngày nay, ngành chăn nuôi dê đang trở thành một lựa chọn hấp dẫn cho nhiều người nông dân và doanh nghiệp nông nghiệp. Để đạt được hiệu suất cao và chất lượng sữa tốt, kỹ thuật nuôi dê đóng vai trò quan trọng. Trong bài viết này, BB Agri  sẽ chia sẻ kỹ thuật nuôi dê lấy sữa từ chuyên gia, giúp bạn hiểu rõ và áp dụng hiệu quả trong chăm sóc đàn dê của mình.

Đặc tính sinh học của dê

Tập tính ăn uống và tiêu hóa

Dê có khả năng tiêu hóa tốt thức ăn thô xanh và nhiều chất xơ, giống như trâu, bò, cừu. Điều độc đáo là dê có thể ăn nhiều loại lá đa dạng hơn so với nhiều loại gia súc khác. Dê thậm chí còn có khả năng ăn lá có mùi, thậm chí là lá độc hại hoặc cay đắng, như lá xoan, lá xà cừ, cỏ bướm, lá keo tai tượng. Khả năng này cho thấy khả năng phàm ăn và sự dễ dàng thích nghi của dê với thức ăn mới.

Móng đặc biệt của dê giúp chúng có khả năng leo treo trên địa hình đồi núi, thậm chí là treo lên cây để tìm kiếm thức ăn. Dê thường tìm kiếm lá trên cây ở độ cao từ 0.2-1.2m, tránh ăn những cây cỏ bị bám bụi bẩn.

Đặc biệt, dạ dày của dê có cấu tạo từ 4 túi với các chức năng khác nhau, giống như bò, giúp quá trình tiêu hóa diễn ra hiệu quả. Đặc biệt, túi dạ cỏ chứa thức ăn ngay sau khi nó được đưa vào cơ thể, nơi thức ăn lên men bởi vi khuẩn trong môi trường chứa khí hiếm khi, với độ ẩm cao và pH trung tính từ 6.5 – 7.4.

Đặc điểm sinh trưởng

Việc hiểu rõ về đặc điểm sinh trưởng và phát triển của dê là quan trọng trong kỹ thuật nuôi dê lấy sữa. Quá trình này được chia thành các giai đoạn khác nhau, từ bào thai đến trưởng thành và yêu cầu chế độ chăm sóc và dinh dưỡng phù hợp.

Đối với mỗi giai đoạn, điều kiện môi trường, chăm sóc và chế độ dinh dưỡng đều ảnh hưởng đến quá trình phát triển của dê. Đặc biệt, ở mỗi mốc phát triển, dê cần đạt được trọng lượng nhất định. Ví dụ, ở độ tuổi 3-9 tháng cân nặng nên dao động từ 23-29 kg.

Dê được biết đến là loài gia súc có khả năng sinh sản cao, đạt đến độ tuổi động dục ở 6-8 tháng và thời gian tốt nhất để phối giống từ 8-10 tháng, sinh lứa đầu ở khoảng 14 tháng.

Xây dựng chuồng trại

Chọn hướng Đông Nam cho chuồng trại để tránh nắng gắt mùa hè và gió lùa mùa lạnh. Điều này giúp tạo ra môi trường thoáng đãng, thuận lợi cho sức khỏe của dê.

Nếu bạn đang nuôi dê theo mô hình công nghiệp, hãy đầu tư vào chuồng trại bài bản. Xây dựng chuồng diện tích lớn, chia thành nhiều dãy chuồng với lối đi ở giữa. Bãi chăn thả được bố trí để tạo không gian di chuyển và ăn uống cho dê.

Với quy mô nhỏ hoặc phương thức chăn thả, bạn có thể tận dụng vật liệu như tre, nứa, gỗ, hoặc lưới thép B40 để xây khung chuồng. Đảm bảo khung chuồng cao ít nhất 1m và rộng 1,5m, với cửa chuồng rộng 60cm để dê di chuyển dễ dàng.

Xây thêm hố lấy phân với độ sâu khoảng 30cm và bề mặt láng xi măng. Điều này giúp hỗ trợ việc vệ sinh chuồng trại và thuận tiện cho việc vắt sữa. Đừng quên bố trí máng ăn và máng uống đầy đủ để đảm bảo dinh dưỡng và sức khỏe cho dê.

Chọn giống dê sữa

Dê sữa là lựa chọn lý tưởng cho những người nuôi động vật muốn đảm bảo nguồn sữa tươi ngon và giàu dinh dưỡng. Việc chọn giống dê đúng cách đóng vai trò quan trọng trong việc đạt được mục tiêu này. Dưới đây là những đặc điểm vật lý quan trọng cần xem xét khi chọn giống dê sữa:

• Chân trước thẳng và cân đối giúp dê duy trì sự ổn định khi đứng và di chuyển.
• Hông rộng và nghiêng giúp bầu vú của dê cái gắn chặt vào phần bụng, đảm bảo sự ổn định trong thời kỳ mang thai.
• Núm vú lớn to dài từ 4– 6 cm giúp dê sữa vững vàng trong việc cho con bú, đồng thời là dấu hiệu của khả năng sản xuất sữa tốt.
• Dê cái nên có đầu rộng, hơi dài, với vẻ mặt linh động, thể hiện sự khỏe mạnh và sự nhanh nhẹn trong quá trình đẻ và chăm sóc con.
• Cơ thể chắc khỏe và hàm dài là dấu hiệu của một dê sức khỏe tốt, đảm bảo khả năng sinh sản và sức kháng đối với các bệnh tật.
• Cổ dài và mềm mại giúp dê dễ dàng vận động và chăm sóc con cái.
• Lưng thẳng và sườn cong đảm bảo sự ổn định khi di chuyển và hỗ trợ  
• Vú gọn và gắn chắc vào phần bụng tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình đẻ và chăm sóc con.
• Chọn những dê có khả năng đẻ dễ dàng, ăn uống tốt và dễ vắt sữa, đảm bảo nguồn sữa lành mạnh và đầy đủ.

Thức ăn

Muốn chọn giống dê sữa hiệu quả, bà con cần chú ý đến việc cân đối khẩu phần ăn cho dê cái, đặc biệt là trong mùa đông và mùa hè. Để đạt hiệu suất tốt, hãy kết hợp thức ăn tinh và thức ăn thô xanh, đồng thời đảm bảo dê uống đủ nước theo nhu cầu, đặc biệt là vào mùa khô, mùa nóng.

Sự cân đối giữa trọng lượng dê và khẩu phần ăn hàng ngày là chìa khóa quan trọng. Ví dụ, dê cái nặng 30 kg sản xuất 1 lít sữa/ngày cần ăn 3 kg cỏ tươi. Nhu cầu ăn càng tăng khi sản lượng sữa tăng, ví dụ như dê cái nặng 50 kg cho 2 lít sữa/ngày cần ăn 4 kg cỏ.

Chăm sóc dê cái từ khi mang thai sẽ gia tăng sản lượng sữa. Đối với dê ăn nhiều thức ăn thô xanh, đặc biệt là thức ăn non và tươi ngon, sữa sẽ có chất lượng tốt và giàu dinh dưỡng. Tuy nhiên, cần tránh bổ sung quá nhiều thức ăn tinh để tránh giảm chất lượng sữa và tăng chi phí chăn nuôi.

Điều chỉnh chế độ nuôi dưỡng dê sữa theo nhu cầu dinh dưỡng cụ thể là quan trọng. Nhu cầu ăn thức ăn khô của dê mẹ sẽ giảm xuống ở giai đoạn chuẩn bị đẻ và tăng cao ở tuần thứ 14-15. Nhu cầu ăn thức ăn khô khoảng 5-6% thể trọng là lựa chọn phù hợp nhất.

Khẩu phần ăn của dê sữa: 

Khi dê mang thai, việc cung cấp khẩu phần ăn đảm bảo năng lượng là chìa khóa. Đối với lượng chất béo trong sữa dao động từ 4 – 4,5%, hãy tăng thêm 0,4 khẩu phần ăn, bao gồm 50g đạm dễ tiêu, để đảm bảo sự dự trữ năng lượng cho dê sau khi đẻ:

• Dê cái lần đầu làm mẹ: Tăng thêm 10% khẩu phần ăn của dê sữa, bao gồm đạm dễ tiêu, giúp hỗ trợ quá trình cho sữa và cung cấp đầy đủ dinh dưỡng.
• Dê mới đẻ: Dê vừa mới đẻ nên được bổ sung thêm 15g đạm dễ tiêu trong khẩu phần ăn hàng ngày để hỗ trợ quá trình hồi phục sau sinh.
• Dê yếu sức: Dê cái mới sinh và sức khỏe yếu có thể cần thêm 0,15 kg thức ăn và 20g đạm dễ tiêu mỗi ngày để giúp tăng cường sức khỏe.
• Dê đang cho sữa: Dê đang cho sữa cần được bổ sung thêm 0,2 – 0,3 kg thức ăn chứa 25 – 30g đạm dễ tiêu hàng ngày để duy trì sản xuất sữa ổn định.

Nguyên tắc kết hợp thức ăn cho dê sữa:

• Cân nhắc trọng lượng và sản lượng sữa hàng ngày để điều chỉnh khẩu phần ăn.
• Sử dụng nguồn thức ăn tươi xanh và thức ăn có sẵn để giảm chi phí.
• Đa dạng hóa khẩu phần ăn để kích thích ăn ngon miệng và tăng cường tiêu hóa.
• Những trang trại nuôi dê lâu năm khuyến cáo chăn thả ngoài đồng cỏ tự nhiên để dê tự kiếm thức ăn. Bổ sung thêm thức ăn hỗn hợp như cây keo đậu và cỏ họ đậu giúp đảm bảo dinh dưỡng cần thiết.
• Giới hạn bổ sung ure dưới 1% khẩu phần khô và không vượt quá 1/3 lượng đạm cho ăn hàng ngày.
• Sử dụng phụ phẩm rỉ đường nếu có, bổ sung thêm 5% khẩu phần thức ăn hỗn hợp.
• Đảm bảo khẩu phần ăn cung cấp đủ protein, canxi, phospho, muối ăn và iot cho dê ăn cỏ khô họ đậu.

Khai thác và bảo quản sữa dê

Khi chọn thời điểm khai thác sữa, buổi sáng sớm và buổi chiều là lúc lý tưởng nhất, khi dê cái sản xuất nhiều sữa nhất. Kỹ thuật khai thác sữa dê cần được thực hiện theo các bước sau:

• Rửa sạch và khử trùng tay trước khi vắt sữa.
• Vệ sinh bầu vú và núm vú bằng nước ấm hoặc nước sạch có chất sát khuẩn.
• Đặt ngoại tay và ngoại ngón tay trỏ ở gốc núm vú với lực siết chặt để tránh sữa trào ngược.
• Sử dụng ngón giữa để đẩy sữa ra ngoài, chỉ giữ lại những tia sữa sau để đảm bảo chất lượng.
• Thao tác lặp lại cho đến khi lượng sữa đạt mức kiệt, sau đó vuốt nhẹ từ bầu đến núm để kích thích sữa.
• Lọc sữa và cân để theo dõi lượng sữa của từng dê cái.
• Sử dụng bình nhôm để chứa sữa, hấp nước cách thủy và kiểm soát nhiệt độ chặt chẽ.
• Khuấy đều sữa liên tục khi nó bắt đầu sôi hoặc khi nhiệt độ đạt 80 độ C.
• Nhanh chóng làm nguội sữa và bảo quản trong bình kín đáo, được khử trùng.

Bảo quản sữa dê:

Sau khi vắt sữa, việc bảo quản đóng vai trò quan trọng để duy trì chất lượng sữa. Các bước bảo quản bao gồm:

• Lọc sữa sau khi vắt và cân đều để theo dõi lượng sữa từng dê cái.
• Sử dụng bình nhôm để bảo quản sữa.
• Hấp nước cách thủy và kiểm soát nhiệt độ để đảm bảo an toàn thực phẩm.
• Khuấy đều sữa liên tục khi sôi và giữ cho nhiệt độ ổn định.
• Bảo quản sữa trong bình kín đáo sau khi đã được làm nguội.

Phòng và trị bệnh trên dê

Trong quá trình nuôi dê cho sữa, ngoài những bệnh thông thường, các nông dân cần chú ý đến các vấn đề như sốt sữa và viêm vú. Dưới đây là những thông tin chi tiết và cách phòng trị hiệu quả.

Bệt sốt sữa

Bệnh sốt sữa thường xuất phát từ thiếu hụt photpho và canxi trong chế độ ăn uống kéo dài, gây nên những tác động nghiêm trọng như rối loạn thần kinh và tăng nhiệt độ cơ thể. Những triệu chứng như suy nhược cơ thể, nhịp tim tăng nhanh, và giảm nhanh nhiệt độ cơ thể cần được chú ý.

Khi phát hiện các triệu chứng trên, nông dân nên ngay lập tức liên hệ với bác sĩ thú y. Điều trị bằng cách sử dụng dung dịch canxi chloride 10% hoặc canxi gluconate 30% có thể giúp ổn định tình trạng. Đồng thời, hãy điều chỉnh chế độ ăn, bổ sung canxi và phospho trong thời kỳ mang thai và cho sữa.

Bệnh viêm vú

Bộ phận bầu vú và đầu vú của dê là vùng rất nhạy cảm trong thời kỳ cho sữa. Chăm sóc và vệ sinh không đúng cách, cùng việc sử dụng dụng cụ vắt sữa không đảm bảo vệ sinh và kỹ thuật vắt sữa không đúng có thể dẫn đến viêm vú và sưng núm.

Khi phát hiện tình trạng này, việc chăm sóc bằng cách sử dụng khăn ấm ướt pha muối 5% để chườm vú nhiều lần có thể giúp làm mềm và làm sạch bầu vú. Đồng thời, việc thường xuyên vệ sinh vú và sử dụng dụng cụ vắt sữa đúng cách là quan trọng.

Nếu dê bị viêm vú nặng, xuất hiện mủ và sốt cao, hãy liên hệ với bác sĩ thú y để được tư vấn và sử dụng thuốc đúng cách.

Kết luận 

Hy vọng rằng, thông qua bài chia sẻ này, bạn đã có thêm những thông tin hữu ích về kỹ thuật nuôi dê lấy sữa để áp dụng trong quá trình chăm sóc dê của mình, từ đó đạt được năng suất sữa tối đa và thành công trong ngành nuôi dê.